Osmanlı’da Pazar

Osmanlı’da Pazar ve çarşı kültüründe genel olarak dayanışma kuralları hakimdi. Özellikle Pazar esnafları pazarın kurulduğu mahalleyi kendi aileleri gibi benimserlerdi. Özellikle Osmanlı’da pazar esnafı pazarın kurulmuş olduğu bölge ile samimi ilişkiler kurar ve o bölgedeki halk tarafından yoğun bir ilgi ile karşılanırlardı.

Osmanlı’da Pazar Hayatı Ve Düsturu

Osmanlı döneminde 16. Yüzyıldan sonra Pazar kelimesi yerine çarşı kelimesi kullanılmaya başlandı. Ancak genel olarak kurulan pazarlar sıcak aile bağlarının hissedildiği yerlerdi.

Genellikle Osmanlı döneminde kurulan pazarlar şehir bölgesinden uzakta olan bölgelerde haftalık olarak kurulurlardı. Halk şehirden uzakta mağdur olmasın diye her hafta düzenli olarak pazarlar kurulurdu.

Kurulan pazarlarda sadece yiyecek çeşitleri değil aynı zamanda ev eşyaları ve çeşitli tüketim malları ile gündelik ihtiyaçlar da satılmaktaydı.

Osmanlı’da pazarlarda resmi olarak vergiler alınırdı. Özellikle damga, ihtisap ve kantar vezni vergisi en bilindik Pazar vergileri içerisinde yer almaktadır.

Ayrıca Osmanlı’da kurulan pazarlarda pazarbaşılık ve arıziye vergileri de yine en dikkat çeken vergiler arasında yer almaktadır.

Genellikle yapılan her alışverişten vergi alınmaktadır. Ancak pazarlarda küçük çaplı alışverişlerinden vergi talep edilmediği bilinmektedir. Özellikle bakkallar ve köylerde dolaşarak satış yapan çerçiler genellikle Pazar yerlerinde vergi ödememekteydi.

Kadınlar da Osmanlı döneminde pazarlarda satış yapabilmekteydi. Kadınlardan da satmış oldukları gıda maddelerinden kesinlikle bir vergi alınmamaktaydı.

Osmanlı’da Pazar ve ticaret genellikle camilerin olduğu bölgelere göre şekillenmekteydi. Bununla birlikte Pazar yerleri genellikle bedesten ve camilerin etrafına veya yakınına kurulurdu. Çarşının tam ortasına da kurulan Pazar yerleri ticaretin en yoğun olarak yapıldığı yerler arasında yer almaktaydı.

Pazar yerine getirilen tüm malzemelerin ve yiyeceklerin kalitesine her zaman dikkat edilirdi.

Pazar yerinin kontrol edilmesi ve en küçük bir sorunda bile müdahale edilebilmesi için her Pazar yerinde mutlaka bir pazarbaşı bulunurdu. Ayrıca ihtisap ağası denilen kişiler de yine pazar yerlerindeki sorunlardan ve kontrollerden sorumluydular.

Her ay başında tüm pazarbaşı görevi üstelen kişilere kontrol edebilmesi ve hak yenmemesi için bir fiyat listesi verilirdi.

 Osmanlı Zamanında Pazar Kültürü

Osmanlı zamanında Pazar kurulabilmesi için öncelikli olarak divandan bir izin alınması gerekmektedir. Bunun için de ilk olarak halkın talebine bakılmaktadır. Eğer halk Pazar kurulması için yeterli şekilde talep gösterirse uygun görülen yere Pazar kurulabilmesi için divandan izin çıkmaktaydı.

Pazarın kurulması için belirlenecek olan gün de büyük önem taşımaktaydı. Her zaman Pazar kurulması için izin verilmeden önce pazarda satış yapacak olan esnafın zarara uğramaması ilk olarak dikkat edilecek noktalar arasına yer almaktaydı.

Aynı gün farklı pazarların kurulmamasına dikkat edilirdi. Bu sayede de her kurulan pazardaki esnafın uygun şekilde satış yapması sağlanırdı.

 Ancak büyük bölgelerde birden fazla ve aynı gün içerisinde Pazar kurulduğu da Osmanlı kaynaklarındaki bilgilerden öğrenilmektedir. Kurulması istenen Pazar sayıları bölgenin nüfusu, talepleri ve iş hacmi gibi faktörler göz önünde bulundurularak belirlenmekteydi.

Osmanlı’da Pazar isimleri de oldukça çeşitli ve birbirinden farklıdır. Özellikle Edirne bölgesinde kurulan meşhur pazarların bazı isimleri ise şu şekildedir;

Çingene Pazarı, Dakik Pazarı, Manyas Pazarı, Odun Pazarı ve Taşlık Pazarı şeklindedir.

Genellikle Osmanlı’da Pazar günleri Cuma günü olarak belirlenirdi. Cuma günü namaz vakti öncesinde özellikle bölgedeki insanların rahatlıkla alışverişlerini yapabilmeleri sağlanırdı. Ardından da namazdan sonra insanlar ihtiyaçlarını alarak köylerine dönebilmekteydiler.

Günümüzde de halen pek çok yerde Cuma günleri gelenek olarak Pazar kurulmaktadır. Bu sayede şehir merkezlerinde veya ilçelerde kurulan Cuma pazarları sonrası köylerden gelen kişiler alışverişlerini yaparak evlerine dönebilmektedirler.

Sadece Cuma günleri değil Salı, perşembe ve Çarşamba günleri de her bölgede farklı yerlerde pazarlar kurulmaktadır. Bunların yanı sıra tavuk, balık, koyun ve at pazarı gibi oldukça meşhur pazarlar da yine Osmanlı’da Pazar kültürüne ne kadar önem verildiğinin bir göstergesidir.

En bilindik eski pazarlardan biri olarak biline Bit pazarı eski ismi ile Bat pazarı günümüzde halen pek çok şehirde kurulmaktadır.

Osmanlı’da Pazar kültürü özellikle esnafların ve bölge halkının talepleri üzerine kurulmaktaydı. Pazarlar kurulmadan önce çok ince bir şekilde tüm ilçenin veya bölgenin acil işleri düşünülür ve ona göre en uygun yer ve gün belirlenerek pazarların kurulmasına izin verilirdi.